Kinh nghiệm để luyện kỹ năng nghe tiếng Anh thật tốt

iếng ấy ra là ta hiểu ngay, thế nhưng không có gì sai cho 
bằng. Nếu bạn học theo quá trình ngược, nghĩa là khởi sự biết từ ấy dưới 
dạng chữ viết, bạn sẽ tra từ điển và đọc là: kèn ô-boa! Bạn thấy hài lòng 
vì mình đã hiểu! 
Nhưng thực ra, nếu bạn không phải là một nhạc sĩ, thì ‘kèn ô-boa’ cũng 
chẳng thêm gì trong kiến thức bạn. Ngay trong tiếng mẹ đẻ, ta có thể hài 
lòng với khái niệm mơ hồ về một từ, nhưng khi học ngoại ngữ thì ta có 
cái cảm giác sai lầm là phải trở lại với từ mẹ đẻ mới gọi là hiểu. 
Đối với tôi, nightingale là một loại chim có tiếng hót hay và thường hót 
vào ban đêm, còn có dịch ra là ‘sơn ca’ hay ‘họa mi’ thì cũng bằng thừa, 
vì tôi chưa bao giờ thấy và biết chim ‘sơn ca’ hay ‘họa mi’. Thậm chí 
không biết là có phải một loài chim hay hai loài chim khác nhau, vì cả 
hai từ đều được dịch là nightingale. 
 2. Nghe trong toàn bộ bối cảnh 
Ta thường nghĩ rằng: ‘một từ thì có một nghĩa nhất định’. Hoàn toàn sai. 
- Thử tra từ ‘tiêu cực’ trong từ điển: negative. Như thế, ‘một cán bộ tiêu 
cực’ phải được dịch là ‘a negative cadre’! Nếu cụm từ tiếng Việt có ý 
nghĩa rõ ràng thì cụm từ dịch ra tiếng Anh (như trên) là hoàn toàn vô 
nghĩa! Nói cách khác: khi người Anh nói ‘negative’, thì người Việt hiểu 
là ‘tiêu cực’; nhưng khi người Việt nói ‘tiêu cực’, thì người Anh không 
thể hiểu là ‘negative.’ 
- Từ đó ta không thể nào hiểu đúng nghĩa một từ tiếng Anh nếu không 
đặt vào trong bối cảnh của nó. Ví dụ: nếu không để ý rằng câu chuyện 
xảy ra ở Anh hay ở Mỹ, thì khi nghe từ corn ta có thể hiểu sai: Ở Anh là 
lúa mì, và ở Mỹ là bắp! 
Nếu thấy một người mở nắp bình xăng lên mà nói ‘Oh my! No more 
gas’ thì ta hiểu ngay rằng ‘gas’ chính là ‘xăng’, mặc dù trước đó mình có 
thể học: petrol hay gasoline mới là xăng, còn gas có nghĩa là khí đốt! 
Mà nhiều khi bối cảnh rõ đến nỗi, người ta dùng một từ sai mình cũng 
hiểu đúng. Bạn cứ thử đến cây xăng, mở bình và nói: đổ cho tôi 30.000 
dầu! Tôi cam đoan là người ta không thắc mắc gì cả và sẽ đổ XĂNG chứ 
không đổ DẦU vào xe bạn; cao lắm là trong 100 lần, thì một lần người 
ta nhắc lại: đổ xăng phải không? Bạn nói là Dầu người ta vẫn hiểu là 
Xăng. Và trong tiếng Anh cũng thế! Bạn sẽ hiểu một từ trong toàn bộ 
bối cảnh của nó. 
3. Nghe với tất cả giai điệu của câu 
Trong phần đầu tôi nói rằng khi ‘nghe’ một câu, chủ yếu là làm sao nắm 
bắt được thông tin của chuỗi âm thanh ấy. Nói cách khác, ngôn ngữ có 
nhiệm vụ là truyền tin. Nhưng ngoài nhiệm vụ truyền tin thì còn một 
nhiệm vụ thứ hai, vô cùng quan trọng, ấy là nhiệm vụ truyền cảm 
(truyền một tình cảm). Một câu nói giao tiếp hằng ngày, luôn chuyển tải 
một phần của thất tình (= bảy tình cảm con người, chứ không phải là bị 
tình phụ đâu: hỉ, nộ, ai, lạc, ái, ố, dục). 
 Vì thế, cao độ, tốc độ, cường độ của câu nói, trường độ (độ dài) và dấu 
nhấn của một từ, có thể là điều mình cần phải ‘nghe’ cùng một lúc với 
các âm thanh được phát ra, thậm chí nghe âm điệu là chính. Nếu không 
thì ta hiểu sai, hoặc không hiểu gì cả. Đừng tưởng rằng khi ta nghe được 
từ ‘hate’ là ta hiểu ngay: ghét! 
Vì dụ nghe một cô gái nói với một cậu trai: I hate you! Câu này không 
phải lúc nào cũng là ‘Em ghét anh'! Nói với một ngữ điệu nào đó thì có 
thể hiểu là: Tôi căm thù anh; hay Thôi, để tôi yên; hay Anh làm tôi bực 
mình; hoặc trái lại: Anh làm em cảm động quá; thậm chí: Em yêu anh 
quá chừng chừng! 
Và cách nhấn câu cũng thế. 
Ví dụ trong câu sau đây: 
I didn’t say Paul stole my watch! 
Nếu người nói nhấn mạnh các từ theo 7 khác nhau, mỗi cách nhấn một 
từ ( I - didn’t - say - Paul - stole - my - watch ) thì nghĩa sẽ khác nhau 
hoàn toàn: 
 I didn’t say Paul stole my watch! (Somebody else said that!) 
 I didn’t say Paul stole my watch! (No! I didn't act like that) 
 I didn’t say Paul stole my watch! (I disclosed by another way, but I 
didn't SAY) v.v 
Khi học tiếng Việt, chúng ta nghe toàn bộ giai điệu, nên hiểu (và nói 
đúng) cao độ của một từ (nói đúng các dấu); thế nhưng khi một người 
nước ngoài học tiếng Việt, chúng ta phải khổ công giải thích cho họ lên 
giọng, xuống giọng, uốn giọng như thế nào để nói các dấu sắc, huyền, 
nặng, hỏi - ngã (do học nghe bằng tai nên người Nam và người Trung 
đồng hóa ? và ~, trong khi người Bắc phân biệt chúng rõ ràng). Vì thế, 
ngược lại, khi nghe tiếng Anh, cần phải nghe toàn bộ âm điệu để nắm 
bắt những tình cảm bên dưới câu nói. 
Nghe với cả giai điệu, mình sẽ hiểu (và sau này sẽ dùng) những câu hay 
thành ngữ một cách chính xác như người bản ngữ, mà không cần phải 
dịch ra. Ví dụ: các câu ngắn như: Oh my God! Look at this! Hoặc No 
way! Hoặc You're joking/kidding! Với giọng điệu khác nhau, những câu 
nói hằng ngày đó có thể được hiểu là một tiếng khen hay chê, thán phục 
hay thất vọng, bằng lòng hay bất bình, chấp thuận hay từ chối!Và từ đó, 
mình sẽ biết đối xử khi dùng tiếng Anh cho đúng nghĩa, chứ không chỉ 
đúng văn phạm. Ví dụ, khi tiếp một nhân vật quan trọng đến công ty 
bạn, bạn chuẩn bị nói một câu mời rất trân trọng và đúng nghi thức 
(formal): Would you please (to) take a seat? Thế nhưng bạn căng thẳng 
đến độ nói theo một âm điệu nào đó khiến người kia bực mình với bạn 
(mà bạn không hề biết), vì ngỡ rằng bạn diễu cợt người ta! 
Thế là hỏng cả một cuộc đàm phán. Thà rằng bạn nói đơn sơ: Sit down! 
Với một giọng hòa nhã, thái độ tôn trọng, cử chỉ lịch thiệp và nụ cười 
nồng hậu, thì không ai lầm bạn! Trái lại, nói câu rất formal trên kia, với 
thái độ căng thẳng và giọng nói cộc cằn (vì sợ nói sai!), thì tai hại hơn 
nhiều. 
4. Nghe với những gì một từ bao hàm 
Ngôn ngữ dùng để truyền tin, nhưng đồng thời cũng truyền cảm. Vì thế, 
mỗi danh từ vừa chỉ định một cái gì cụ thể (denotation), vừa kèm theo 
một tình cảm (connotation). Các từ this gentleman, this man, this guy, 
this rascal đều có một denotation như nhau là một người nam nào đó, 
nhưng connotation thì hoàn toàn khác; cũng như đối với một người nữ 
nào đó ta có thể dùng: a lady, a woman, a girl, a whore. 
Cùng một từ như communism chẳng hạn. Đối với một đảng viên đảng 
Cộng Sản hay một cảm tình viên, thì từ ấy gợi lên bao nhiêu điều dịu 
dàng cao đẹp, còn đối với người chống cộng, thì từ ấy gợi lên bao nhiêu 
điều xấu xa, độc ác! Trong khi denotation của nó chỉ là một triết thuyết 
như trăm ngàn thuyết thuyết khác, mà dù thích dù không, người ta cũng 
phải dùng để chỉ định triết thuyết do Karl Marx đề ra! 
Khi học tiếng Anh, muốn nâng cao vốn từ vựng thì ta cố học nhiều từ 
đồng nghĩa (synonyms). Thế nhưng, không bao giờ có synonyms đích 
thực cả: chỉ tương đương trong denotation chứ connotation hoàn toàn 
khác (và cũng vì thế mà không bao giờ có hai từ hoàn toàn có nghĩa 
giống nhau ở hai ngôn ngữ khác nhau: mother / father không hoàn toàn 
là cha / mẹ - và mummy / daddy không hoàn toàn là ba/má; vì tình cảm 
đính kèm với các từ ấy khác hẳn giữa người Việt và người Anh). "Nghe" 
tiếng Anh, chính là biết nghe những connotations trong các thuật ngữ 
mình nghe. 
Cho đến nay, tôi chỉ đề nghị các bạn nghe tin tức. Nhưng đó là giai đoạn 
nghe để quen với các âm. Trong giai đoạn ‘nghe’ tiếng Anh này, phải 
bớt giờ nghe tin tức mà xem phóng sự hoặc các phim truyện. Trên thế 
giới, các speakers của các chương trình tin tức buộc phải nói với thái độ 
neutral, nghĩa là không được dùng từ kèm theo tình cảm, và không được 
xử lý âm điệu để nói lên tình cảm của mình, vì thế họ nói rất dễ nghe, 
nhưng chỉ nghe tin tức thôi thì ta bỏ sót một phần khá chủ yếu trong 
tiếng Anh. 
5. Nghe bằng trái tim để cảm điều họ cảm 
Và cuối cùng, đối với các bạn muốn đi thật sâu vào tiếng Anh, thì có thể 
phối hợp tất cả các kỹ năng để hiểu những điều tiềm tàng bên dưới ngôn 
ngữ giao tiếp; và điều này hướng đến cách nghe văn học. Mọi ngôn ngữ 
đều gợi lên một cái gì đó vượt lên trên từ ngữ. Vì thế, thi ca là một ngôn 
ngữ đặc biệt. 
Người Việt nào, dù thích hay không thích, vẫn cảm được ngôn ngữ của 
thi ca. Do đó, muốn nâng cao kỹ năng ‘nghe’ tiếng Anh của mình thì cần 
tập nghe những bài thơ. Cho đến nay, khó tìm những bài thơ audio, 
nhưng không phải là không có. Tập nghe đọc thơ, dần dần, chúng ta sẽ 
cảm được cái tinh túy của tiếng Anh, từ đó ta cảm được vì sao cùng một 
tư tưởng mà diễn đạt cách này thì 'hay' hơn cách kia. Bấy giờ ta mới có 
quyền nói: tôi đã ‘nghe’ được tiếng Anh. 
Kết luận: 
Tôi đã bắt đầu gợi ý nghe tiếng Anh để rồi đi đến vấn đề ‘nghe’ tiếng 
Anh. Tuy nhiên, tôi lặp lại, những gì tôi nói chỉ là lý thuyết, và không có 
lý thuyết nào có thế làm cho bạn nghe được tiếng Anh. Cách duy nhất ấy 
là bạn phải tự mình nghe và rút ra những phương pháp thích hợp với xu 
hướng, kinh nghiệm và sở thích của mình. 
Qua loạt bài này, tôi luôn đả phá cách nghe dựa trên viết và dịch. Thế 
nhưng, những điều tôi cho là trở ngại, nhiều khi lại có ích cho bạn, vì 
những thứ ấy không cản trở mà còn giúp bạn những cột móc để bám 
vào. Vâng. Nếu các bạn thấy việc đọc script, hoặc học từ vựng, hoặc viết 
thành câu và tra từ điển - như vẫn làm từ trước đến nay - giúp cho bạn 
nghe và hiểu nhanh hơn thì cứ sử dụng phương pháp của mình. Tôi chỉ 
nhắc lại một điều này: 
Tất cả những trợ giúp đó cũng giống như chiếc phao cho người tập bơi. 
Khi tập bơi, nhiều người cần có một cái phao để bám vào cho dễ nổi, từ 
đó bạo dạn xuống nước mà tập bơi. Và không ít người bơi giỏi đã khởi 
sự như thế. Bạn cũng vậy, có thể những cách nghe từ trước đến giờ (nhìn 
script - học từ - kiểm tra văn phạm) giúp bạn những cột chắc chắn để 
bám vào mà nghe. Vậy thì xin nhớ rằng: Chiếc phao giúp cho bạn nổi, 
nhưng không giúp cho bạn biết bơi. Đến một giai đoạn nào đó, chính 
chiếc phao lại cản trở bạn và không cho bạn bơi thoải mái. 
Hãy vứt cái phao sớm chừng nào hay chừng nấy, nếu không nó trở thành 
một trở ngại cho bạn khi bạn muốn bơi nhanh và xa. 
Hãy vứt những chữ viết khi nghe nói, nhanh chừng nào hay chừng ấy, 
nếu không chúng sẽ cản trở bạn và bạn không bao giờ thực sự 'nghe' 
được tiếng Anh!