Vận dụng phương pháp dạy học bằng bản đồ tư duy vào việc dạy và học các môn kỹ năng nghe, viết Tiếng Anh

102 TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN 
VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC 
BẰNG BẢN ĐỒ TƯ DUY VÀO VIỆC DẠY VÀ HỌC 
CÁC MÔN KỸ NĂNG NGHE, VIẾT TIẾNG ANH 
Lê Thị Băng Tâm* 
Tóm tắt 
Bản đồ tư duy là một phương tiện giúp ghi chép, hệ thống thông tin, tư duy lôgic, 
hiệu quả và đầy sáng tạo. Phương pháp này được sử dụng khá phổ biến trong nhiều lĩnh 
vực khác nhau. Trong lĩnh vực giáo dục, bản đồ tư duy giúp người dạy truyền đạt kiến thức 
một cách dễ dàng đồng thời giúp người học ghi chép, tiếp thu bài học một cách hệ thống và 
nhớ bài kỹ hơn. Đã có nhiều hội thảo, chuyên đề được tổ chức về vấn đề “Sử dụng BĐTD 
trong dạy - học” và hiện nay nhiều cơ sở giáo dục trong toàn tỉnh Phú Yên nói riêng và cả 
nước nói chung đang động viên, khuyến khích cả người dạy và người học sử dụng BĐTD 
vào hoạt các động dạy - học. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi đề cập đến việc ứng 
dụng BĐTD vào việc dạy, học các các kỹ năng Nghe và Viêt tiếng Anh ở trường Đại học 
Phú Yên và từ đó, mong muốn nhân rộng hình thức dạy, học này. 
Từ khóa: bản đồ tư duy, dạy kỹ năng Nghe và Viết tiếng Anh 
1. Khái niệm bản đồ tư duy 
Bản đồ tư duy (BĐTD) hay còn được gọi là sơ đồ tư duy, lược đồ tư duy là 
một hình thức ghi chép, sử dụng đồng thời hình ảnh, mô hình, màu sắc, chữ viết với 
tư duy tích cực nhằm tìm tòi, đào sâu, khai thác hoặc mở rộng một ý tưởng với mục 
đích trình bày một cách rõ ràng những ý tưởng mang tính kế hoạch hay kết quả làm 
việc của một cá nhân hay một nhóm về một chủ đề nhất định. 
Đặc biệt, BĐTD là một sơ đồ mở. Trung tâm của BĐTD là một ý tưởng hoặc 
hình ảnh trọng tâm. Ý tưởng hay hình ảnh này sẽ được phát triển bằng các nhánh 
tượng trưng cho những ý chính và tất cả đều được kết nối với ý trọng tâm. Từ ý 
trọng tâm này có thể vẽ thêm các nhánh khai triển. Tùy thuộc vào ý thích và cảm 
nhận về vấn đề đặt ra mà mỗi người có thể vẽ một kiểu khác nhau. Họ có thể biểu 
đạt bản đồ với những màu sắc, hình ảnh và các cụm từ hoặc loại từ khác nhau. Với 
cùng một chủ đề nhưng mỗi người có thể “thể hiện” sơ đồ theo một cách rất riêng. 
Chính vì thế việc lập BĐTD phát huy được tối đa năng lực sáng tạo của mỗi người [11]. 
2. Lịch sử 
Phương pháp BĐTD do Tony Buzan phát triển vào cuối thập niên 60 của thế 
kỉ 20 và được xem là một cách hiệu quả để giúp học sinh "ghi lại bài giảng" mà chỉ 
dùng các từ then chốt và các hình ảnh. Cách ghi chép này nhanh hơn, dễ nhớ và dễ 
ôn tập hơn so với cách ghi chép truyền thống. 
*
 ThS, Khoa Ngoại ngư, Trường ĐH Phú Yên 
TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 3 * 2013 103 
Đến giữa thập niên 70, Peter Russell đã làm việc chung với Tony và họ đã 
truyền bá kĩ xảo về bản đồ tư duy cho nhiều cơ quan cũng như các học viện giáo dục 
quốc tế. Cho đến nay, phương pháp này được vận dụng rất thành công vào nhiều 
lĩnh vực khác nhau. 
3. Công dụng 
BĐTD được sử dụng nhằm mục đích ghi nhớ chi tiết cấu trúc đối tượng hay 
sự kiện chứa các mối liên hệ có liên quan mật thiết với nhau, tổng kết dữ liệu, động 
não về một vấn đề phức tạp, trình bày thông tin để chỉ ra cấu trúc của một sự kiện 
hoặc vấn đề. BĐTD hiện đang được các tổ chức và cá nhân trên khắp thế giới sử 
dụng nhằm hỗ trợ sáng tạo, lãnh đạo, hoạch định, giải quyết vấn đề, thuyết trình, đưa 
ra những phương thức hoạt động mới, vạch kế hoạch kinh doanh, lập mục tiêu ... 
Đặc biệt, trong lĩnh vực giáo dục, BĐTD là một trong những công cụ hữu hiệu góp 
phần đổi mới phương pháp dạy học và được đông đảo giáo viên, học sinh đón nhận 
một cách hào hứng, tích cực. 
4. Cách lập BĐTD và cách đọc BĐTD 
Đặt nội dung trọng tâm của của chủ đề bài dạy hoặc bài học ở trung tâm của 
bản đồ trong một vòng tròn hoặc một nhánh cây chính (nhánh cấp 1). Từ nhánh 
chính đó vẽ ra các nhánh rẽ (nhánh cấp 2). Từ đó vẽ thêm các đường phân nhánh 
(nhánh cấp 3) để mở ra các phân nhánh chi tiết cho mỗi ý của nhánh cấp 2. Tiếp tục 
vẽ các phân nhánh nhỏ hơn đến khi đạt được sơ đồ chi tiết nhất. 
Đối với mỗi ý, cố gắng sử dụng các từ khóa ngắn gọn như danh từ, động từ 
hoặc tính từ để bản đồ được súc tích và rõ ràng hơn. Có thể sử dụng nhiều màu sắc, 
các kí hiệu hay biểu tượng để giúp cho bản đồ sống động hơn và giúp tăng vận tốc 
ghi nhớ. 
Có thể sử dụng bút chì màu, phấn, bút dạ  để vẽ BĐTD trên giấy, bìa, 
bảng, bảng phim trong  hoặc cũng có thể thiết kế phần mềm bản đồ tư duy trên 
máy vi tính nhờ vào các phần mềm vẽ BĐTD khác nhau như Imindmap, Emax, 
Draw Mindmap Pro 
BĐTD được vẽ và viết theo hướng bắt nguồn từ trung tâm di chuyển ra phía 
ngoài và sau đó là theo chiều kim đồng hồ. Chính vì thế mà cần phải đọc hoặc trình 
bày các ý trên BĐTD cũng theo cách thức như vậy. 
104 TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN 
BĐTD1: Nguồn:  
5. Vận dụng bản đồ tư duy vào quy trình dạy kỹ năng nghe và viết tiếng Anh 
a. Ứng dụng BĐTD trong quy trình dạy kỹ năng nghe 
Các hoạt động BĐTD thường được sử dụng trong trước khi nghe (Pre-
listening) và sau khi nghe (Post-listening) trong quy trình dạy kỹ năng nghe. Trong 
giai đoạn Pre-listening, BĐTD được dùng với mục đích để giúp người học động não 
và đưa ra các từ vựng liên quan đến chủ đề bài học, đồng thời giúp giáo viên giới 
thiệu từ mới một cách hệ thống. Đối với những bài có nhiều từ mới cùng chung một 
chủ đề, sử dụng BĐTD sẽ giúp người học dễ nhớ, nhớ được nhiều từ và nhớ lâu hơn 
so với việc sử dụng phương pháp liệt kê. Hơn nữa, khi học theo BĐTD, người học 
sẽ tự tìm tòi và muốn khám phá thêm những từ có liên quan đến chủ đề đang được 
giới thiệu nhưng lại không có trong bài học. 
Ở giai đoạn Post-listening, sinh viên có thể hệ thống tóm tắt lại những gì vừa 
khai thác được trong bài học dưới dạng BĐTD. Nhìn vào BĐTD, các em có thể trình 
bày lại những gì mà mình vừa nghe được thông qua hoạt động nói hoặc viết. 
Ví dụ minh họa về việc sử dụng BĐTD trong việc dạy kỹ năng Nghe (Học 
phần Nghe 2-Chương trình Cao đẳng sư phạm tiếng Anh – Khóa 2012-2015) 
Unit 1: The weekend (Giáo trình Tactics for Listening – Developing 
Skills) 
Trong giai đoạn Post-listening: Sử dụng BĐTD để hệ thống kiến thức bài học 
thành các phần như sơ đồ minh họa bên dưới. Sinh viên có thể trình bày yêu cầu của 
phần này sử dụng thêm vốn từ ngữ của mình để hoàn thành nhiệm vụ mà không cần 
phải học thuộc lòng, giúp bài trình bày trở nên tự nhiên và lưu loát mà không sợ sót ý. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 3 * 2013 105 
Task: Talk about your weekends 
Nhìn vào sơ đồ sau, người học có thể “sản xuất” được một bài đối thoại như sau: 
A: What did you do last weekend? 
B: I went dancing 
A: Where did you go to? 
B: Spacy club. 
A: Whom did you go with? 
B: My new friends. I met them at the club some days ago. They are 
really nice and interesting. 
A: How was the night? 
B: It was terrific. Would you like to join us next weekend? 
A: Thank you. I’d love to. 
hoặc một bài trình bày như thế này: 
I had a great weekend last week. I went to the cinema with my classmates 
and we saw an adventure film. It was so interesting that we didn’t miss any details. 
It will be shown until April 1st. So try to watch it some time if you can. 
106 TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN 
BĐTD 2 
b. Ứng dụng BĐTD trong việc dạy kỹ năng Viết 
Bản đồ tư duy được sử dụng rất hiệu quả khi dạy kỹ năng Viết tiếng Anh, đặc 
biệt là ở giai đoạn trước khi viết (pre-writing). Giai đoạn này gồm các bước: động 
não (brainstorming for ideas) và lập dàn ý (outlining). Ở giai đoạn động não, người 
Girlfriend 
School 
friend 
Collegue 
Nephew 
Niece 
Family 
Friends 
WITH 
WHOM
? 
At the 
cinema 
At the 
club 
At the 
beach 
At the 
disco 
... 
In the 
park 
At the 
stadium 
At 
home 
WHE
RE 
WHERE
? 
Rented a 
video 
Went 
jogging 
... 
Went 
dancing 
Played 
computer 
games 
Played a 
sport 
Watched 
a movie 
Watched 
TV 
ACTI 
VITIES 
Terrific 
Great 
... 
Pleasant 
Disapp
ointing 
Fantastic 
Terrible 
Boring 
HOW 
WAS 
IT? 
LAST 
WEEKEND 
TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 3 * 2013 107 
học cần động não nhiều để đưa ra các ý tưởng và từ vựng liên quan đến chủ đề. Từ 
những ý tưởng đó, người viết sẽ hạn định chủ đề theo hướng mình quan tâm và hiểu 
rõ nhất. Đối với bước outlining, BĐTD giúp người học thiết kế dàn ý chi tiết một 
cách dễ dàng. Ví dụ đối với yêu cầu “Viết dàn ý chi tiết cho một đoạn văn về chủ 
đề”, ta có thể hình dung cả dàn ý của bài viết giống như một cái cây mà câu chủ 
đề chính là thân cây (nhánh cấp 1), các ý hỗ trợ (supporting ideas) là các cành chính 
(nhánh cấp 2) và các nhánh nhỏ (nhánh cấp 3) nối từ cành chính với các ý tưởng, 
luận cứ hoặc luận chứng có mối liên hệ chặt chẽ với các ý hỗ trợ. 
Nhờ vào những đặc tính đơn giản, dễ thực hiện, sống động và dễ hiểu, người 
học sẽ cảm thấy thích thú hơn khi tự mình lập bản đồ tư duy cho một yêu cầu cụ thể 
của môn học này. Điều đó giúp người học phải suy nghĩ, tư duy và sáng tạo sao cho 
tác phẩm của mình không chỉ đẹp mà còn phải lôgic. Như vậy là họ đã thực hiện 
được một dàn ý mạch lạc, chặt chẽ và từ đó phát triển thành một đoạn văn tốt. 
BĐTD cũng được sử dụng rất hiệu quả trong giai đoạn post writing. Đây là 
bước sinh viên có thể “tái sản xuất” nội dung bài viết thông qua hoạt động nói. 
BĐTD giúp họ có thể trình bày bài nói của mình một cách trôi chảy mà không bỏ sót 
ý đồng thời tránh được kiểu nói như vẹt hoặc trình bày bằng cách học thuộc lòng 
máy móc. 
Ví dụ minh họa về việc sử dụng BĐTD trong việc dạy kỹ năng Viết - Học phần Viết 2 
Write an outline on the following topic: “How to protect your teeth” 
 Từ chủ đề trên, người học có thể dùng BĐTD để giới hạn và chọn cho mình 
câu chủ đề thích hợp (nhánh cấp 1). Từ đó liệt kê các ý hỗ trợ thuộc nhánh cấp 2 
(supporting ideas), nếu có ý nào trùng hoặc được bao trong nội hàm của các nhánh 
cấp 2, có thể lược bỏ và chỉ chọn các ý nhằm giúp hỗ trợ phát triển tốt cho câu chủ 
đề. Từ các ý hỗ trợ, đưa ra các ví dụ, các dẫn chứng hoặc cứ liệu để giúp các ý hỗ trợ 
trở nên chặt chẽ hơn. Như thế, chỉ trong một thời gian rất ngắn, sinh viên đã có thể 
thực hiện cho mình một dàn ý đơn giản hoặc chi tiết nhằm giúp viết được một đoạn 
văn tốt. (Xem BĐTD 3) 
108 TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN 
BĐTD 3 
6. Ưu điểm của việc vận dụng BĐTD vào việc giảng dạy các môn kỹ năng tiếng 
Anh 
So với cách thức ghi chép truyền thống thì việc vận dụng BĐTD vào việc 
dạy học các kỹ năng tiếng Anh có những điểm vượt trội như sau: 
Người dạy có thể trình bày bài giảng một cách ngắn gọn súc tích thông qua 
những nét vẽ đơn giản đồng thời giúp người học tiếp nhận thông tin, mối liên hệ 
giữa các thông tin, khái niệm bằng thị giác. Điều đó giúp người học hệ thống và ghi 
nhớ các ý nhanh và hiệu quả hơn. 
Nội dung trọng tâm của chủ đề dạy hoặc của bài học được đặt ở trung tâm 
của bản đồ giúp người học xác định rõ ràng. 
Các thông tin hoặc ý mới về nội dung bài giảng được bổ sung bằng cách vẽ 
chèn thêm nhánh vào bản đồ. Chúng cũng có thể được đặt vào đúng vị trí trên hình 
một cách dễ dàng không cần theo thứ tự trình bày, tạo điều kiện cho việc thay đổi 
các ý tưởng một cách nhanh chóng và linh hoạt cho việc ghi nhớ. 
Có thể tận dụng hỗ trợ của các phần mềm trên máy tính để tăng khả năng ứng 
dụng công nghệ thông tin vào bài giảng và giúp cho việc dạy học đạt hiểu quả hơn. 
Phương pháp này giúp cho người học thuộc bài ngay tại lớp, nhớ nhanh, nhớ 
sâu và chính xác nội dung bài học của mình. Đặc biệt, nó còn giúp cho các em 
không cảm thấy nhàm chán mà luôn sôi nổi và hào hứng trong tiết học, từ đó tạo 
được điều kiện cho sinh viên tập trung thảo luận và cùng tìm ra vấn đề cốt lõi trong 
nội dung của bài học. Phương pháp này buộc người học phải chủ động trong việc 
học của mình. Chính vì thế mà hiệu quả trong việc học không ngừng được nâng cao. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 3 * 2013 109 
Hơn thế nữa, dạy học bằng BĐTD giúp cho người học phát huy được sự tự 
tin, sự logic, tính sáng tạo và phát triển được khả năng tư duy. 
7. Kết luận 
Phương pháp dạy học bằng BĐTD đã và đang được áp dụng khá rộng rãi ở 
các cấp học khác nhau từ tiểu học cho đến THCS và THPT. “Năm 2010, ứng dụng 
BĐTD trong dạy và học đã được triển khai thí điểm tại 355 trường trên toàn quốc ... 
Năm học 2011- 2012, phương pháp dạy học bằng BĐTD là 1 trong 5 chuyên đề dạy 
học tích cực được tập huấn cho 4.000 giáo viên cốt cán bậc THCS cả nước” [8]. 
Phương pháp này giúp chuyển dần cách dạy học từ chỗ trang bị kiến thức cho người 
học sang dạy cho họ cách tiếp cận và tự tìm tòi kiến thức. Từ đó, vận dụng kiến thức 
vào thực tế và biến đổi thành kỹ năng cho riêng bản thân mình. Do đó, việc lập 
BĐTD luôn phát huy được khả năng sáng tạo của mỗi giáo viên và từng người học. 
Việc áp dụng phương pháp dạy học bằng BĐTD kết hợp với các hình thức làm việc 
nhóm, phương pháp dạy học dự án và sử dụng công nghệ thông tin, vào trong 
giảng dạy hiện đang là công cụ hữu hiệu giúp đổi mới phương pháp dạy học một 
cách toàn diện và trong toàn hệ thống giáo dục của cả nước. Chính vì điều đó mà 
trường ĐH Phú Yên nói chung và Khoa Ngoại ngữ nói riêng, đơn vị đang đào tạo 
những thế hệ giáo viên tiếng Anh tương lai cho các cấp từ tiểu học đến trung học 
phổ thông, không thể không tự cập nhật, áp dụng và phát triển phương pháp này để 
việc dạy và học các kỹ năng tiếng Anh của chúng ta bắt nhịp và phát triển đồng bộ 
với các cấp học mà chúng ta cung cấp nguồn nhân lực 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Buzan, T (1993), Mind Mapping, BBC Active 
[2] Buzan, T (2007), The Buzan Study Skills Handbook, BBC Active 
[3]  
[4] 
anh/a126516.html 
[5] 
tu-duy-mind-map.aspx 
[6]  
[7]  
[8]  
cau/59/7001995.epi 
[9]  
[10]  
[11] Nguyễn Lương Hùng (2013), Hướng dẫn sử dụng phần mềm imindmap 5, Thư viện 
đề thi 
110 TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN 
Abstract 
Application of mind mapping method 
in teaching and learning English listening and writing skills 
Mind mapping is a useful means for recording, systematizing and thinking logically, 
efficiently and creatively. It is widely used in several different areas. In the field of 
education, mind maps can support teachers to impart knowledge easily, help students take 
notes and absorb lessons in a systematic way and have a better memorization of what they 
have learnt. There have been a lot of workshops and seminars held on "Using mind maps in 
teaching and learning”. Up to now, many schools of diferent levels of education in Phu Yen 
province in particular and all over the country in general have encouraged both teachers 
and learners to use mind maps in teaching and learning. This article refers to the 
application of mind mapping in the teaching - learning of English Listening and Writing 
skills at Phu Yen University, from which we would like it to be thoroughly applied. 
Key words: mind mapping, teaching English writing and listening skills