Phân tích đối chiếu ngôn ngữ trong việc dạy và học tiếng (phần 2)

gôn ngữ khoa học không 
thể thiếu sự tham gia của khoa học đối chiếu các ngôn ngữ. Đối chiếu là phương 
pháp nghiên cứu cơ bản của ngôn ngữ học được sử dụng để nhận biết và phân biệt 
tương đương các cấu trúc, các hoạt động và sự phát triển của ngôn ngữ. Điều này 
đặc biệt quan trọng đối với việc dịch văn bản, bởi vì nếu không nắm vững được 
các nguyên tắc đối chiếu ngôn ngữ, người dịch dễ dịch theo cảm tính, đặc biệt đối 
với các trường hợp khi gặp cấu trúc cú pháp phức tạp. 
Hiện nay tồn tại và phát triển phương pháp đối chiếu theo hai chiều. Khi đối chiếu 
ngôn ngữ hai chiều, luôn xuất hiện các đặc điểm của cả hai ngôn ngữ được đối 
chiếu. Nguyên tắc đối chiếu hai chiều cho phép phát hiện toàn bộ các giao thoa 
ngôn ngữ, làm sáng tỏ các dấu hiệu ngôn ngữ chưa được phát hiện khi đối chiếu 
một chiều của ngôn ngữ thứ nhất, cũng như thứ hai. Nguyên tắc này đòi hỏi đối 
chiếu ngôn ngữ cần được tiến hành trên cơ sở cùng một phong cách chức năng. 
Các văn bản được phân tích đối chiếu cần phải thuộc về cùng thể loại phong cách 
chức năng. Các văn bản được đối chiếu theo phương pháp này là văn bản khoa học 
công nghệ viễn thông. 
Trước khi tiến hành đối chiếu ngôn ngữ, cần xác định các thuật ngữ sao cho chúng 
biểu đạt một cách tương đương các hiện tượng được đối chiếu trong cả hai ngôn 
ngữ, nghĩa là cần tạo lập các đặc điểm tương ứng chung để đối chiếu các hiện 
tượng ngôn ngữ. Các ngôn ngữ được mô tả bằng thuật ngữ có nội dung hàm chứa 
khác nhau thì không thể tiến hành đối chiếu với nhau được. 
Trong phần đối chiếu dưới đây chúng tôi trình bày các điểm không tương đồng về 
cấu trúc và ngữ nghĩa trong câu dịch so với các cấu trúc câu trong văn bản tiếng 
Anh và các lỗi mắc phải trong văn bản tiếng Việt. 
Một số cấu trúc câu dịch từ tiếng Anh sang tiếng Việt không đúng về ngữ 
nghĩa và cách sửa lỗi 
Cuốn sách "Giới thiệu chung về lí thuyết viễn thông" (General Introduction of 
Telecommunication Theory) của nhà xuất bản Thanh niên mà chúng tôi lựa chọn 
để nghiên cứu có nội dung khoa học thực tiễn và có giá trị. Trong phần dịch sang 
tiếng Việt tồn tại các lỗi về ngữ nghĩa, phong cách và chính tả. 
1. Lỗi thuật ngữ, cụm từ và dấu câu: 
Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh 
Sau đó ít lâu con người phát sinh ra tín 
hiệu bằng lửa có khả năng truyền đạt các 
thông tin có hiệu quả và nhanh chóng khi 
tới các vùng xa. 
A little later, men invented the signal 
fire capable of transmitting messages 
effectively and rapidly to distant places. 
Phát sinh: dg. Bắt đầu sinh ra, nảy sinh ra (thường nói về cái không hay). Bệnh 
cúm thường phát sinh vào đầu mùa hè. Giải quyết mâu thuẫn mới phát sinh. Phát 
sinh vấn đề. (Viện Ngôn ngữ học, Từ điển tiếng Việt, NXB.Đà nẵng, 2003, 
tr.769).Đối chiếu nghĩa các thuật ngữ phát sinh và invented cho thấy: 
Invented: v. To discover, as by study or inquiry; to find out; to devise; to contrive 
or produce for the first time; - applied commonly to the discovery of some 
serviceable mode, instrument, or machine. (Từ điển New Oxford, 2001). 
Như vậy, có thể thấy rằng invented không thể dịch là phát sinh, mà phải dịch là tìm 
thấy hoặc phát hiện. Trong tiếng Việt, không tồn tại nghĩa con người phát sinh ra. 
Đây là các thuật ngữ có tương đồng về nghĩa và khó dịch sai. 
Đối chiếu các cụm từ tín hiệu bằng lửa và signal fire cho thấy việc dịch cụm từ trên 
là không đúng bởi vì cụm từ signal fire là cụm từ có tương đồng trong tiếng Việt 
và được dịch là lửa dùng làm dấu hiệu (để ra hiệu, dùng làm tín hiệu). 
Trong ngữ pháp Việt và Anh, trạng ngữ chỉ thời gian được phân biệt bởi dấu phẩy 
nếu đứng đầu câu để làm rõ nghĩa. Vì vậy, khi dịch sang tiếng Việt, dấu phẩy này 
cần được giữ nguyên vị trí. Như vậy, câu dịch trên cần phải sửa là: 
Sau đó ít lâu, con người đã tìm ra lửa dùng làm tín hiệu có khả năng truyền đạt các 
thông tin có hiệu quả và nhanh chóng tới các vùng xa. 
Trong câu dịch trên, theo chúng tôi, để câu ngắn gọn và dễ tiếp nhận hơn, có thể 
không dùng các: 
Sau đó ít lâu, con người đã tìm ra lửa dùng làm tín hiệu có khả năng truyền đạt 
thông tin có hiệu quả và nhanh chóng tới các vùng xa. 
2. Lỗi ngữ nghĩa trong câu: 
Câu đã được dịch sang 
tiếng Việt 
Câu nguyên bản tiếng 
Anh 
Đồng thời việc xác minh Also, this invention 
này đã đưa ra các dịch vụ 
đưa thư và thông báo. 
started the messenger and 
mail services. 
Đối chiếu nghĩa từ cho thấy started không thể dịch là đã đưa ra mà phải dịch là đã 
bắt đầu, là khởi nguồn của. 
Đối chiếu nghĩa từ cũng cho thấy dịch messenger với nghĩa thông báo là không 
đúng, mà phải dịch là đưa tin. 
Như vậy, câu dịch trên cần sửa là: 
Đồng thời việc xác minh này đã bắt đầu các dịch vụ đưa thư và đưa tin. 
Câu dịch đã chỉnh sửa trên, tuy nhiên vẫn chưa phù hợp với tư duy và cách vận 
dụng ngôn ngữ Việt, bởi vì có thể : bắt đầu một hiện tượng (Phát minh bắt đầu 
được phổ biến rộng rãi.), mà không phải: một hiện tượng bắt đầu một quá trình như 
câu dịch trên. Do vậy, câu tiếng Anh có thể dịch như sau: 
Đồng thời việc xác minh này là khởi nguồn của các hoạt động dịch vụ đưa thư và 
đưa tin. 
3. Lỗi ghép nghĩa từ và dấu câu: 
Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh 
Trong thế kỉ 21, việc phát triển áp 
dụng có tính thực tế về công nghệ liên 
quan đang tiếp tục phát triển nhanh 
chóng và trong quá trình đó, cách 
mạng hóa thế giới chúng ta. 
In the XXI century, the development and 
practical applications of related 
technology have continued to accelerate 
and, in the process, revolutionized our 
world. 
Đối chiếu nghĩa từ cho thấy cụm từ the development and practical applications bao 
gồm một từ development và một nhóm từ riêng biệt practical applications được nối 
với nhau bằng and và được xác định bởi quán từ xác định the. Tương đồng của 
cụm từ trên trong tiếng Việt là sự phát triển và ứng dụng thực tế. 
Đối chiếu nghĩa từ cũng cho thấy các từ development và applications đều có gốc 
của động từ cùng nghĩa là develop và apply. Vì vậy, khi chuyển dịch sang tiếng 
Việt, cụm từ này có thể dịch theo dạng cấu trúc V - O (vị ngữ - phó từ). Đây là một 
trong các cấu trúc tương đồng Anh - Việt. 
Cụm từ in the process tiếng Anh khi nằm giữa hai dấu phẩy thì không còn giữ 
nguyên ý nghĩa ban đầu, mà trở thành từ đệm, thành ngữ và có tương đồng trong 
tiếng Việt là cùng lúc. Trong trường hợp trên, từ đệm trong tiếng Việt cũng phải 
được ngăn cách bởi hai dấu phẩy như trong tiếng Anh. 
Như vậy, câu dịch trên cần được chỉnh sửa như sau: 
Trong thế kỉ 21, việc phát triển và ứng dụng thực tế các công nghệ liên quan tiếp 
tục tăng tốc và, cùng lúc, cách mạng hóa thế giới chúng ta. 
4. Các loại lỗi khác: 
4.1. Lỗi ngữ pháp: 
Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh 
Sau chiến tranh, nhu cầu về các hệ 
tổng đài có khả năng xử lí các cuộc 
After the war, the demand for switching 
systems capable of processing toll calls 
gọi đường dài tự động nhanh chóng 
đã tăng lên. 
automatically and rapidly was increased. 
Trong tiếng Anh, trạng ngữ được phân biệt bởi vĩ tố -ly và đứng sau động từ và 
phó từ. Trong tiếng Việt, trạng ngữ có thể phân biệt được nhờ thêm từ một cách. 
Trong trường hợp dễ làm người đọc hiểu nhầm, các cấu trúc dạng như trên cần 
được dịch là: 
Sau chiến tranh, nhu cầu về các hệ tổng đài có khả năng tự động và nhanh chóng 
xử lí các cuộc gọi đường dài đã tăng lên. 
Hoặc : 
Sau chiến tranh, nhu cầu về các hệ tổng đài có khả năng xử lí một cách tự động và 
nhanh chóng các cuộc gọi đường dài đã tăng lên. 
4.2. Lỗi chuyển dịch cấu trúc : 
Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh 
Một kết quả không may mắn là nhiều sự 
khác biệt của khuôn khổ tín hiệu điều 
khiển và thủ tục tiến hành. 
An unfortunate result was that many 
varieties of control signal format and 
procedures evolved. 
Câu trên có cấu trúc là một trong các cấu trúc đặc trưng trong văn bản khoa học 
tiếng Việt, nhưng dưới dạng cấu trúc không hoàn toàn giống cấu trúc tiếng Anh. 
Câu trên cần dịch như sau: 
Một điều không may là có sự tiến triển của nhiều loại quy trình và dạng thức tín 
hiệu điều khiển. 
4.3. Lỗi chuyển dịch cấu trúc "both... and... " 
Câu đã được dịch sang 
tiếng Việt 
Câu nguyên bản tiếng Anh 
Khuôn khổ điều khiển 
phụ thuộc vào bản chất 
của cả hai hệ thống 
truyền dẫn và thiết bị đầu 
cuối của chúng. 
The control formats depend 
on the nature of both the 
transmission system and its 
terminal equipment. 
Both trong tiếng Anh tương đương với cả... và... , cả... và cả... Trong trường hợp 
trên, không thể dịch cả hai... và... , vì cấu trúc này của tiếng Việt không tương 
đương với both trong tiếng Anh. Do vậy, câu trên cần dịch như sau: 
Các dạng thức điều khiển phụ thuộc vào bản chất của cả hệ thống truyền dẫn và 
thiết bị đầu cuối của chúng. Hoặc: 
Các dạng thức điều khiển phụ thuộc vào bản chất của cả hệ thống truyền dẫn và cả 
thiết bị đầu cuối của chúng.Hoặc: 
Các dạng thức điều khiển phụ thuộc vào bản chất của cả hai: hệ thống truyền dẫn 
và thiết bị đầu cuối của chúng. 
4.4. Lỗi chuyển dịch các thành phần câu: 
Câu đã được dịch sang tiếng Việt Câu nguyên bản tiếng Anh 
Ngoài ra, để thực hiện chuyển mạch 
phân chia thời gian có thể dùng các 
chuyển mạch thời gian để trao đổi khe 
thời gian và chuyển mạch phân chia 
thời gian để trao đổi theo không gian 
các khe thời gian được phân chia theo 
thời gian 
Ngoài ra, để thực hiện chuyển mạch 
phân chia thời gian có thể dùng các 
chuyển mạch thời gian để trao đổi khe 
thời gian và chuyển mạch phân chia thời 
gian để trao đổi theo không gian các khe 
thời gian được phân chia theo thời gian 
Câu trên cần sửa lại như sau: 
Ngoài ra, để thực hiện chuyển mạch phân chia thời gian, có thể dùng các chuyển 
mạch thời gian để trao đổi khe thời gian và dùng chuyển mạch phân chia thời gian 
để trao đổi theo không gian các khe thời gian được phân chia theo thời gian. 
Bài từ tủ sách khoa học