Khảo sát cách dịch ngữ nghĩa và cách dịch giao tiếp được thể hiện trong việc dịch tác phẩm "Cuốn theo chiều gió" của Margaret Mitchell

áp dịch ngữ nghĩa và phương 
pháp dịch giao tiếp được kết hợp trong quá trình dịch tác phẩm “Cuốn theo chiều gió”. Tuy 
nhiên, do hạn chế về thời gian và kiến thức về dịch văn học nên đề tài không thể phân tích 
chi tiết tất cả các ví dụ minh họa về 2 phương pháp dịch này. Cho nên, đề tài chỉ đi sâu 
phân tích các hiện tượng điển hình. 
2. Nội dung 
2.1. Phần tổng quan 
2.1.1. Các nghiên cứu trước đây 
 Trong lĩnh vực nghiên cứu về dịch các tác phẩm văn học trước tiên phải kể đến 
Peter Newmark với “Approaches To Translation” (1988). Peter Newmark đã đưa ra nhiều 
điểm khác biệt giữa phương pháp dịch ngữ nghĩa và phương pháp dịch giao tiếp. Ngoài ra 
cũng còn 1 số sách và đề tài nghiên cứu đề cập tới dịch văn học như “Literary Translation, 
A Practical Guide” của Landers C. E (2001), “Performing Without a Stage – The Art of 
Literary Translation” của Wechsler R. (1998), “The Problems of Literary Translation: A 
Study of the Theory and Practice of Translation from English Into Spanish” của María T. 
Sánchez (2009), etc. 
 Trong vài năm gần đây, ở nước ta, ngày càng có nhiều nhà ngôn ngữ học, dịch giả, 
giảng viên và sinh viên bắt đầu quan tâm hơn đến dịch văn học. Chẳng hạn như Nguyễn 
Tuyển tập Báo cáo Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học lần thứ 7 Đại học Đà Nẵng năm 2010 
424 
Thị Thu Hướng với “Phân tích sáu tác phẩm dịch của những truyện ngắn Úc”, Phan Trí 
Cường với “Phân tích đánh giá các bản dịch tiếng Việt của sáu truyện ngắn Mỹ trích từ tập 
truyện “Chicken soup for the soul” của hai nhà văn Jack Canfield và Mark Victory 
Hansen,… 
2.1.2. Cơ sở lý luận 
a. Lý thuyết dịch 
 Cho đến bây giờ, dịch đã được định nghĩa bằng nhiều cách khác nhau. Dịch thuật là 
một hoạt động bao gồm việc luận giải ý nghĩa của một đoạn văn trong một ngôn ngữ nào 
đó - văn nguồn - và chuyển sang một ngôn ngữ khác thành một đoạn văn mới và tương 
đương - văn đích hay là bản dịch. 
b. Quy trình dịch 
 Quy trình dịch thuật nghĩa là toàn bộ quá trình một biên dịch viên chuyển từ một 
văn bản hoặc một phần văn bản thành các văn bản tương ứng bằng một ngôn ngữ khác. 
Quy trình dịch thuật có thể miêu tả như sau: 
 Giải mã ý nghĩa văn bản nguồn 
 Mã hóa lại hoặc dịch ý nghĩa đó thành ngôn ngữ đích. 
c. Phương pháp dịch 
 Theo Perter Newmark thì có tám phương pháp dịch chủ yếu: dịch từng chữ, dịch rõ 
nghĩa, dịch trung thành với văn bản nguồn, dịch ngữ nghĩa, dịch mô phỏng, dịch phóng 
khoáng, dịch thành ngữ, và dịch giao tiếp. (A Textbook of Translation, 1988, trang 45-47). 
 Trong phần này, quan trọng là chúng ta giới thiệu hai phương pháp chính: Dịch 
theo ngữ nghĩa; dịch giao tiếp với các đặc điểm nổi bật sau đây: 
Dịch theo ngữ nghĩa Dịch giao tiếp 
Nhấn mạnh các yếu tố sau: 
- Ngữ nghĩa. 
- Tác giả. 
- Quá trình tư duy 
Bài dịch sẽ: 
- Có phong cách riêng 
- “Nhậy cảm” hơn 
Nhấn mạnh các yếu tố sau: 
- Thông điệp 
- Độc giả 
- Sự bày tỏ 
Bài dịch sẽ: 
- Trơn tru hơn. 
- Phù hợp với đặc tính của ngôn ngữ 
- Dễ đọc hơn 
Có chất lượng thấp hơn bản gốc Thường là tốt hơn bản gốc 
d. Giới thiệu về tác phẩm: 
 Cuốn theo chiều gió (Gone With the Wind) là tiểu thuyết rất nổi tiếng của tác giả 
Mỹ Margaret Mitchell, xuất bản năm 1936 và được giải Pulitzer năm 1937. Quyển tiểu 
thuyết này là một trong những cuốn sách được nhiều người biết đến nhất, và bộ phim 
phỏng theo nó phát hành năm 1939 đã trở thành phim Mỹ thu được nhiều tiền vé nhất và 
được một số giải Oscar kỷ lục. 
 Tác phẩm này kể câu chuyện của một người phụ nữ có cá tính mạnh mẽ ở miền 
Tuyển tập Báo cáo Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học lần thứ 7 Đại học Đà Nẵng năm 2010 
425 
nam Hoa Kỳ tên là Scarlett O'Hara và những khó nhọc mà nàng cùng với bạn bè, gia đình 
và các người yêu đã trải qua tại miền nam Hoa Kỳ trong Nội chiến Hoa Kỳ và Thời kì tái 
thiết. Đồng thời nó kể câu chuyện tình yêu kết tinh giữa Scarlett O'Hara và Rhett Butler. 
2.2. Phương pháp nghiên cứu 
2.2.1. Câu hỏi nghiên cứu 
 Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên và giúp người đọc dễ dàng theo dõi nội 
dung, đề tài nghiên cứu này được phát triển dựa trên 2 câu hỏi sau: 
 Phương pháp dịch nào được ứng dụng nhiều hơn trong quá trình dịch tác phẩm 
“Cuốn theo chiều gió”? 
 Tại sao phương pháp dịch này được dịch giả sử dụng nhiều hơn trong bản dịch? 
2.2.2. Phương pháp nghiên cứu 
 Phương pháp thống kê 
 Phương pháp phân tích định tính định lượng 
2.3. Kết quả 
2.3.1. Phương pháp chủ yếu mà người dịch thường xuyên sử dụng khi dịch văn học 
 Kết quả phân tích số liệu cho thấy phương pháp chính mà dịch giả đã sử dụng trong 
quá trình dịch tác phẩm “Cuốn theo chiều gió” là phương pháp dịch giao tiếp (67%). Ngoài 
ra, song hành với phương pháp dịch giao tiếp, phương pháp dịch ngữ nghĩa (33%) cũng 
góp phần không nhỏ vào thành công của một tác phẩm dịch. 
2.3.2. Phương pháp dịch giao tiếp 
 Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng những yếu tố thể hiện rõ nét nhất phương pháp 
dịch giao tiếp là dịch thành ngữ, dịch phóng khoáng, mất và được trong dịch thuật, chia 
tách các câu phức tạp và cách chọn từ. 
a. Dịch thành ngữ 
 Phương pháp này là một phần quan trọng của phương pháp giao tiếp. Nó thể hiện 
chính xác thông điệp của văn bản nguồn, nhưng đôi khi có xu hương làm thay đổi nghĩa 
gốc của văn bản bằng việc sử dụng các thành ngữ hay tục ngữ. Chẳng hạn như mặt dày 
mày dạn, vừa đánh trống vừa ăn cướp, làm eo làm sách,… Thông qua phương pháp này, 
nghĩa của tác phẩm gốc sẽ chuyển tải theo văn phong chính xác nhất và tự nhiên nhất của 
ngôn ngữ đích. 
b. Dịch phóng khoáng 
 Trong quá trình dịch tác phẩm “Cuốn theo chiều gió” phương pháp dịch giao tiếp 
còn được thể hiện qua việc dịch giả ứng dụng dịch phóng khoáng. Phương pháp dịch này 
tạo nên các bản dịch mà văn phong, hình thức và nội dung không đồng nhất với văn bản 
nguồn. Ví dụ, cụm danh từ được chuyển đổi thành cụm động từ; hay thể bị động được 
chuyển thành thể chủ động. 
c. Mất và được trong dịch thuật 
c.1. Mất trong dịch thuật 
 Một số từ có thể bị lượt bỏ đi trong bản dịch nhưng ý nghĩa của toàn bộ nội dung 
Tuyển tập Báo cáo Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học lần thứ 7 Đại học Đà Nẵng năm 2010 
426 
vẫn đầy đủ và dịch giả vẫn chuyển tải được ý đồ của tác giả trong tác phẩm gốc. Dịch giả 
cũng có thể lượt bỏ những từ hay cụm từ dài dòng làm cho câu văn lủng củng. 
c.2. Được trong dịch thuật 
 Phương pháp dịch giao tiếp còn được thể hiện qua việc thêm một từ, một cụm từ 
hay một mệnh đề nhằm chuyển tải bản gốc theo lối văn tự nhiên cả về mặt ngữ pháp lẫn 
ngữ nghĩa. Hơn nữa, việc dịch giả thêm từ vào bản dịch giúp tạo ra ý nghĩa bóng bẩy của 
tác phẩm văn học. 
d. Chia tách câu phức tạp 
 Nhiều câu văn trong tác phẩm văn chương thường bao gồm nhiều mệnh đề mà 
được kết nối bằng for, and, but, or, yet, so hay các đại từ quan hệ như that, who, whom, 
which. Những cấu trúc câu phức tạp này thường gây nhiều khó khăn cho dịch giả trong 
việc chuyển tải sang tiếng Việt. Nếu người dịch vẫn giữ nguyên cấu trúc phức tạp đó thì 
đọc giả sẽ cảm thấy rất mơ hồ hay thậm chí hiểu sai ý đồ của tác giả. Do đó, người dịch 
nên chia tách câu phức tạp thành những câu ngắn hơn; nhờ đó, câu văn sẽ trở nên trôi chảy 
và dễ hiểu hơn. 
e. Cách chọn từ 
 Trong dịch văn học, việc lựa chọn từ ngữ bóng bẩy không những góp phần giúp 
người đọc hiểu hết được giá trị thẩm mỹ của tác phẩm mà còn mang sức mạnh truyền tải 
cảm xúc mạnh mẽ đến với họ. Ngoài xem xét các nghĩa biểu hiện, dịch giả còn phân tích 
các nghĩa biểu thái của ngôn ngữ nguồn. Cách chọn từ thích hợp vừa gây ấn tượng cho đọc 
giả vừa giúp họ khám phá ra ngụ ý của tác giả trong một tác phẩm văn học. 
2.3.3. Phương pháp dịch ngữ nghĩa 
 Với phương pháp dịch ngữ nghĩa, các cấu trúc ngữ pháp và nghĩa của ngôn ngữ 
nguồn được dịch gần như tương đương với ngôn ngữ đích. Đặc biệt, trong tiểu thuyết nói 
chung và tác phẩm “Cuốn theo chiều gió” nói riêng, phương pháp này tập trung vào việc 
dịch các phép ẩn dụ và so sánh và các đoạn văn miêu tả. 
2.3.4. Nguyên nhân phương pháp dịch giao tiếp được ứng dụng nhiều hơn trong dịch văn 
học 
 Đảm bảo được các giá trị thẩm mỹ, giá trị văn hóa, giá trị tư tưởng, … của tác 
phẩm gốc 
 Hướng đến đọc giả, giúp người đọc tiếp cận được nội dung, diễn biến, từng nhân 
vật, xung đột giữa các thế hệ, triết lý cuộc sống trong mắt các lứa tuổi khác nhau; từ 
đó họ khám phá ngụ ý sâu sắc của tác phẩm. 
 Chuyển tải được tính nhân văn của tác phẩm 
3. Kết luận 
 Qua việc phân tích phương pháp dịch giao tiếp và phương pháp dịch ngữ nghĩa, ta 
thấy nghệ thuật dịch một tác phẩm văn học nằm ở chỗ dịch giả phải biết chuyển tải không 
chỉ nghĩa đen của ngôn ngữ nguồn mà còn cái “hồn”, cái ngụ ý bên trong tác phẩm. Hi 
vọng qua việc phân tích chi tiết hai phương pháp này, người dịch sẽ hiểu sâu hơn và luôn 
Tuyển tập Báo cáo Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học lần thứ 7 Đại học Đà Nẵng năm 2010 
427 
tự nhắc nhở mình phải cẩn trọng, phải khách quan trong việc lựa chọn phương pháp dịch 
phù hợp và biết lắng nghe trong khi dịch để tránh cho một tác phẩm dịch bị xem là “thảm 
họa dịch thuật”. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Hạo, Cao Xuân, (2003), Tiếng Việt văn Việt Người Việt, Nhà xuất bản Trẻ. 
[2] Ban, Diệp Quang, (2006), Ngữ Pháp Tiếng Việt ( Vol 1), Nhà xuất bản Giáo dục. 
[3] Ban, Diệp Quang, (2007), Ngữ Pháp Tiếng Việt (Vol 2), Nhà xuất bản Giáo dục. 
[4] Hùng, Nguyễn Quốc (2005), Hướng dẫn kỹ thuật dịch Anh - Việt. Nhà xuất bản: Văn 
Hoá Sài Gòn. 
[5] Hành, Hoàng Văn (2004), Thành ngữ học tiếng Việt, Nhà xuất bản Khoa học – Xã hội. 
[6] Duff, Alan (1989). Translation, Oxford University Press, England 
[7] Landers C. E (2001), Literary Translation - A Practical Guide, Multilingual Matter 
Ltd. 
[8] Newmark, P. (1981), Approaches to translation, Oxford: Pergamon. 
[9] Newmark, P. (1988), A textbook of translation, London: Prentice Hall. 
[10] Nida, E.A.& Taber, C.R. (1982). The Theory and Practice of Translation. Leiden: E. 
J. Brill.