Tiến tới xác lập đường hướng dạy - Học Tiếng Nga với nội dung dựa trên năng lực giao thoa Văn hóa trong xu thế đối ngoại văn hóa giữa các dân tộc
Trong xu thế đối thoại văn hoá giữa các dân tộc ngày nay, cách tiếp cận ngôn ngữ từ góc độ văn
hoá làm cho bức tranh nghiên cứu ngôn ngữ học trở nên đa dạng hơn bao giờ hết. Giá trị văn hóa
như là nội dung ý nghĩa “ẩn” làm cơ sở cho sự hoạt động của ngôn ngữ và những khác biệt về văn
hóa trong hệ thống giá trị có ảnh hưởng tới quá trình giao tiếp bằng ngôn ngữ. Yếu tố văn hóa
trong quá trình giao tiếp bằng ngôn ngữ và giảng dạy ngôn ngữ cần phải bao hàm nội dung giá trị
văn hóa. Càng có nhiều khác biệt giao thoa văn hoá và ngôn ngữ loại hình bao nhiêu thì sinh viên
lại càng phải đương đầu với nhiều khó khăn bấy nhiêu. Như vậy, đối với người sử dụng ngoại ngữ,
bất kỳ một cuộc hội thoại với người bản ngữ của một ngôn ngữ đích nào đều là hình thức đương
đầu về giao thoa văn hoá. Bài viết tập trung trình bày giao thoa văn hoá và những tác động của
giao thoa văn hoá đối với dạy-học tiếng Nga trong xu thế đối thoại văn hoá giữa các dân tộc.
cũng là tình huống gặp gỡ, tiếp xúc, giao tiếp, giao thoa văn hoá với đầy đủ các đặc trưng của giao tiếp, giao thoa văn hoá thực sự, ở đó người học là “cái tôi” tiếp xúc với “đối tượng khác” là ngôn ngữ, văn hoá, văn học Nga và giảng viên tiếng Nga đóng vai trò trung gian, trợ thủ và tổ chức. Sinh viên tiếng Nga cũng cần có tâm thế chủ động, có thái độ đúng mức đối với văn hoá dân tộc Nga. Tiếp nhận văn hoá và bản sắc văn hoá Nga: Trước ngôn ngữ Nga và văn hoá Nga, mỗi con người được các học giả văn hoá xem là “người lai văn hoá” và bản sắc văn hoá của mỗi cá nhân được hình thành qua quá trình trải nghiệm, tiếp xúc và tương tác. Nhưng tiếp nhận đến mức nào là hợp lý, đâu là giới hạn cuối cùng chấp nhận được của những ảnh hưởng từ văn hoá Nga? Sinh viên tiếng Nga hiện nay còn được học thêm các ngôn ngữ khác như tiếng Anh, tiếng Hàn, tiếng Trung, tiếng Nhật, tiếng Pháp. Vậy làm sao để tránh căn bệnh quá ưa chuộng phương Tây về văn hoá mà đã từng cảnh báo? Có không ít người sau một thời gian học các ngoại ngữ trong ứng xử đã tỏ ra “tây hơn cả tây”, “bảo hoàng hơn cả vua”. Bản lĩnh của mỗi con người là ở chỗ trong xu thế đối thoại văn hoá giữa các dân tộc dù tiếp xúc với nhiều nền văn hoá khác, nhiều người thuộc các dân tộc khác, dù ít nhiều có ảnh hưởng trong nhận thức, hiểu biết và ứng xử, nhưng vẫn còn chủ động giữ được bản sắc văn hoá riêng. Trong giao tiếp với người nước ngoài, điều cần tinh tế tránh va vấp hơn cả là những điều cấm kỵ trong ứng xử hay hội thoại: hỏi tuổi phụ nữ, hỏi mức lương hay thu nhập cá nhân, hỏi về tình trạng gia đình. 60 KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 4 - 11/2016 v NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI Chúng tôi nhận thấy rằng, giảng viên tiếng Nga cần giúp sinh viên tránh càng nhiều càng tốt việc mắc phải hiện tượng tiêu cực gây nên bởi giao thoa văn hóa giao tiếp ngôn ngữ trong khi giao tiếp bằng tiếng Nga. Việc tránh những lỗi này sẽ giúp quá trình giao tiếp diễn ra suôn sẻ hơn và tạo thuận lợi cho hai đối tác dễ dàng hiểu nhau hơn vì giữa sinh viên và người đối thoại đã tìm được một khối kiến thức văn hóa chung định sẵn tối thiểu được huy động và được tham chiếu để thực hiện tốt quá trình tái hiện, tức là quá trình tiếp nhận, xử lý và tổng hợp thông tin cần trao đổi. Tuy kiến thức văn hóa Nga giúp cho sinh viên tiếng Nga hiểu biết thêm về nền văn hóa Nga, song các giá trị văn hóa Nga có vai trò quyết định trong việc định hình ngôn ngữ giao tiếp. Để có thể giảng dạy và giao tiếp giao thoa văn hóa Việt-Nga một cách thành công, chúng cần phải được đưa vào nội dung dạy tiếng Nga, và ngoài phần kiến thức văn hóa-văn minh Nga ra, người giao tiếp cần phái nắm được hệ thống giá trị của ngôn ngữ Nga. Và điều hiển nhiên là cần phải có thêm nhiều công trình nghiên cứu khả năng đưa yếu tố văn hóa giá trị này vào tài liệu giảng dạy cũng như làm thế nào có thể áp dụng được giá trị văn hóa Nga trong việc giảng dạy tiếng Nga và giao tiếp liên ngôn ngữ. Từ kinh nghiệm giảng dạy tiếng Nga mà tác giả đã có, một số biện pháp có thể được đưa ra như sau: Ngay từ giờ học tiếng Nga đầu tiên sinh viên cần được làm quen với văn hoá Nga trong giao tiếp ứng xử cũng như trong ăn, mặc, xưng hôvà thể hiện điều này qua giao tiếp bằng tiếng Nga để tránh sốc về văn hoá khi các các em có điều kiện tiếp xúc, sống với người Nga. Giảng viên cần kiên trì trong việc rèn luyện sinh viên những mẫu câu, lối nói ứng xử theo nghi thức lời nói của người Nga, tạo ra ngữ cảnh sống động, đa dạng, phù hợp để người học tham gia hội thoại với nhau. Ngoài năng lực ngôn ngữ, giảng viên còn cần phải có kiến thức sâu rộng, toàn diện về văn hoá, đất nước học của hai dân tộc Việt-Nga. Và giảng viên là người hơn ai hết biết được những hiện tượng giao thoa văn hoá nào đã trở thành trở ngại cho chính mình và sinh viên trong dạy-học tiếng Nga để tìm cách khắc phục. Trong môi trường phi bản ngữ, dạy-học tiếng Nga đòi hỏi giảng viên tích cực áp dụng phương pháp nghe- nhìn thường xuyên. Những thước phim về đất nước, con người, thiên nhiên Nga, văn hóa nghệ thuật Nga cũng như làn điệu dân ca Nga, những bản nhạc Nga bất hủsẽ là con đường ngắn nhất, tự nhiên nhất và sinh động nhất đưa sinh viên đến với văn hoá Nga. Để sinh viên tiếng Nga hiểu và nắm vững cách diễn đạt và diễn nghĩa trong giao tiếp giống như cách người Nga và sẽ thực hành trong thực tế công việc sau ngày, chúng ta cần phải thiết kế chương trình thực hành tiếng sao cho trong đó sinh viên tiếng Nga được tiếp xúc và làm quen nhiều thể loại văn bản khác nhau trong giao tiếp thường ngày, cũng như trong giao tiếp nghề nghiệp. Bằng cách tiếp cận như thế, sinh viên tiếng Nga sẽ tự tin khi giao tiếp các tình huống khác nhau và làm chủ được hoạt động giao tiếp của mình. Với phương pháp giảng dạy giao tiếp này, sinh viên có nhiều cơ hội xây dựng và rèn luyện phát triển hai kỹ năng không thể thiếu trong giao tiếp: kỹ năng ngôn ngữ xã hội và kỹ năng ngữ dụng. 4. KẾT LUẬN Trong xu thế giao lưu và đối thoại văn hoá giữa các dân tộc quá trình giao tiếp dựa trên nền tảng giao văn hoá sẽ là thành công nếu những người tham gia vào quá trình này tìm được những nét tương đồng, biết chấp nhận những khác biệt và biết vượt qua những đối kháng giữa hai hoặc nhiều nền văn hoá. Trong quá trình đó, khi “những giá trị trùng khớp” – tức sự giao văn hoá được xác định, kỹ năng giao tiếp càng được củng cố và càng tạo điều kiện cho sự tăng cường các giá trị chung của kỹ năng giao văn hoá. Ta không thể nói tới sự thành công trong dạy học ngoại ngữ nếu không ý thức đầy đủ những khác biệt giao thoa văn hoá và không đạt tới một mức độ nhất định trong quá trình văn hoá hoá. Trong quá trình dạy-học tiếng Nga theo đường hướng giao tiếp, qua từng giai đoạn, các yếu tố ngôn ngữ Nga, nhìn chung ngày càng ít nổi trội và các yếu tố văn hoá Nga ngày càng được và cần được quan tâm hơn. Do vậy, nâng cao nhận thức của sinh viên về những khác biệt giữa văn hoá Việt và văn hoá Nga trong hoạt động giao tiếp là thực sự cần thiết. Tuy nhiên, điều cần lưu ý ở đây là các yếu tố văn hoá và ngôn ngữ hoàn toàn không đối lập nhau mà có quan hệ tương tác. Song, trong quá trình dạy-học tiếng Nga, liều lượng của các yếu tố đó thay đổi theo hướng ưu tiên ngôn ngữ Nga sang ưu tiên văn hoá Nga. Sự quan tâm trước tiên của người giảng 61KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 4 - 11/2016 NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI v viên tiếng Nga là tạo điều kiện cho cuộc hành trình dọc theo quá trình tiệm tiến văn hoá này và sinh viên tiếng Nga nên tự quyết định cái đích cuối cùng cho mình. Những người làm công tác giảng dạy tiếng Nga không nên tự hạn chế mình trong khuôn khổ hạn hẹp của các cấu trúc ngôn ngữ Nga và khẳng định rằng, ta đang phát triển các kỹ năng giao tiếp. Sản phẩm tốt của chúng ta cần là những người không chỉ biết đặt các câu đúng ngữ pháp tiếng Nga, mà còn phải biết nói những câu đó với ai, ở đâu và thế nào trong môi trường nội văn hoá hay giao thoa văn hoá Nga -Việt./. Tài liệu tham khảo: 1. Nguyễn Văn Chiến (2000), Ngôn ngữ học và ngôn ngữ giao văn hoá, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc gia “Thành tố văn hoá trong dạy và học ngoại ngữ”, Trường ĐH Ngoại ngữ – ĐHQG Hà Nội. 2. Trương Hoàng Lê (2009), Giao thoa văn hoá trong giao tiếp ngôn ngữ, Thông báo Khoa học, Trường ĐH Ngoại ngữ – ĐH Huế. 3. Nguyễn Hoà (2000), Giá trị văn hoá và giao tiếp ngôn ngữ, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc gia “Thành tố văn hoá trong dạy và học ngoại ngữ”, Trường ĐH Ngoại ngữ – ĐHQG Hà Nội. 4. Phạm Thị Anh Nga (2009), Tính liên văn hoá trong dạy và học ngoại ngữ, Thông báo Khoa học, Trường ĐH Ngoại ngữ – ĐH Huế. 5. Trần Ngọc Thêm (1999), Cơ sở văn hoá Việt Nam, NXB Giáo dục, Hà Nội. 6. Nguyễn Lân Trung (2000), Các yếu tố văn hoá và văn minh trong giảng dạy ngoại ngữ, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc gia “Thành tố văn hoá trong dạy và học ngoại ngữ”, Trường ĐH Ngoại ngữ – ĐHQG Hà Nội. 7. Балыхина Т. М., Игнательва О. П. (2010), Лингводидактическая теория ощибки и пути преодоления ощибок в речи иностранных учащихся. “РУДН”, М. 8. Доценко М. Ю., Ильина Н. О. (2015), Речевые ситуации на занятиях по русскому языку на начальном этапе обучения иностранных студентов, Русский язык во Вьетнаме, Российский центр науки и культуры в г. Ханой, 5/2015, с 5-11. 9. Косянова О. М. (2015), Вьетнамцы в Оренбужье: проблемы языковой, социальной и культурной адаптации, Русский язык во Вьетнамме, Российский центр науки и культуры в г. Ханой, 5/2015, с 58-63. 10. Масалкова Э. В. (2014), Учебно – ситуативные роли в обучении устно – речевому иноязычному общению, Теория и практика современной науки, М., c. 199. TOWARDS THE ESTABLISHMENT OF RUSSIAN TEACHING APPROACHES BASED ON CROSS-CULTURAL COMPETENCE IN THE TREND OF CULTURAL DIALOGUE BETWEEN THE NATIONS DUONG QUOC CUONG Abstract: In the trend of cultural dialogue between the nations today, the linguistic approaches from cultural perspective make linguistic studies more diverse than ever before. Cultural values as the contents of ‘hidden’ meaning form the basis for linguistic activity and linguistic difference in the system of value has had an influence on the process of linguistic communication. Cultural factors in the process of linguistic communication and language teaching must include the contents of cultural values. The more difference between culture and typo of languages there is, the more problems the students must face. Therefore, for foreign language speakers, any dialogue with native speakers of the target language confront with the forms across cultures. The article focuses cross-cultural presentation and its effects on Rusian teaching and learning in the trend of dialogue between the nations. Keywords: teaching and learning, ethnic, expression, communication, interference, language, culture.
File đính kèm:
- 33_3746_2137218.pdf