Thuật ngữ tiếng Trung trong y học cổ truyền

ữ dội do co rút.
Chòu tán Xú đàm Đàm có mùi thối.
BS.CKII. Trương Tấn Hưng - 098.6.534.381 - truongtanhung1960@gmail.com
515
Chòu tián luó Xú điền loa
Bệnh cước thấp khí. Rất dễ
tái phát, khi bệnh nặng, tiết
dịch ra càng nhiều và kèm
theo mùi hôi cực kỳ khó chịu.
Bì phu cục bộ nhất là nơi tiếp
giáp xương ngón chân với
bàn chân rất dễ lộ loét nát sắc
đỏ và gần kề sưng dần từng
chỗ, có khi sưng lan tỏa cả
mu bàn chân.
Chòu qì wèi Xú khí vị
Phép xem mùi hôi thối, một
nội dung của văn chẩn. Người
kiểm tra căn cứ vào xú giác
để phân tích những vật bài
tiết ra mùi vị từ người bệnh
và buồng bệnh. Có một số
bệnh, ở người bệnh có mùi vị
đặc biệt, như mụn nhọt lở loét
trên cơ thể, thì có mùi hôi
thối máu mủ. Một số bệnh lây
ở gan, công năng thận suy
kiệt, cũng thường bốc ra mùi
đặc biệt. Phế vị có nhiệt thì
hơi thở hôi. Vị có túc thực thì
hơi thở chua nồng. Phế ung
phế hoại thư thì đờm có mùi
tanh. Lị amip thì phân thối
khẳm. Chứng hôi nách do ở
nách tiết ra chất dịch rất khó
chịu...
Chòu xī Xú tức Hơi thở ra có mùi thối.
Chūn wēn Xuân ôn
Một loại bệnh nhiệt phát ở
mùa xuân, thường là về mùa
đông bị cảm lạnh, tà khí ẩn
nấp ở trong, uất lại hóa nhiệt
(phục nhiệt) nhân gặp thời kỳ
phát tiết ra của khí dương,
mùa xuân, hoặc vì bị tà khí
phong hàn kích động mà phục
nhiệt ở trong phát ra thành
bệnh, lúc đầu có các triệu
chứng như: mặt đỏ, nhức đầu,
đau ở góc trán, ở khắp chân
tay mình mẩy sợ lạnh, không
BS.CKII. Trương Tấn Hưng - 098.6.534.381 - truongtanhung1960@gmail.com
516
có mồ hôi, hoặc phát sốt ra
mồ hôi, phiền nóng, khát
nước, đến giai đoạn nặng thì
có thể xuất hiện các triệu
chứng bụng đầy cứng đau, đại
tiện bí, vật vã, khô khát, nói
mê, hoặc xuất huyết, động
phong, co dật...
Chūn fēn Xuân phân
1 tiết trong 24 tiết khí của
một năm vào khoảng tháng 2
âm lịch, là giai đoạn ngày và
đêm dài bằng nhau.
Chūn sòu Xuân thấu Bệnh ho phát ở mùa xuân.
Chū zhēn Xuất châm Rút kim châm ra.
Chū xiě Xuất huyết Ra máu.
Chù zhěn Xúc chẩn Cách xem bệnh bằng sờ nắn.
Cù mài Xúc mạch
Mạch Xúc, mạch đập nhanh
gấp, thỉnh thoảng dừng lại,
rồi lại đập tiếp, thời gian
dừng không có chừng độ biểu
hiện của dương thịnh, nhiệt
độc, hoặc phần khí bị trở tắc,
hoặc có ung nhọt ở phổi.
Cuì jiǎo Xuệ cước
Có thai phù 2 chân mà da
căng ra, nguyên nhân là do tỳ
hư không vận hóa được thủy
dịch.
Chuī fēng xuǎn Xuy phong tiển
Một thứ bệnh lở mặt thường
thấy ở phụ nữ, mặt ngứa,
móng, đau phát ra những mụn
nhỏ thành từng đám, có nước
vàng tanh thối chảy ra liên
miên.
Chuī nǎi Xuy nãi Chứng vú sưng cứng đau vìtắc đường sữa.
Chuī rǔ Xuy nhũ Mụn nhọt ở vú.
Chuān bǎn dīng Xuyên bản đinh Cũng gọi là “thủ tâm độc”
một thứ nhọt phát ở lòng bàn
BS.CKII. Trương Tấn Hưng - 098.6.534.381 - truongtanhung1960@gmail.com
517
tay, lúc đầu nổi lên một cái
bọng nước nhỏ, màu đỏ như
máu đau nhức suốt cả ngày
đêm.
Chuān zhū Xuyên châu
Cũng gọi là “xuyên hầu” hoặc
“cốt tào phong” một thứ nhọt
độc phát ở vùng trước tai, lúc
đầu sưng cứng khó tiêu, khi
vỡ mủ rồi thì khó hàn miệng
đau buốt cả vùng má đến hàm
răng.
Chuān huái jū Xuyên khoả thư
Một thứ nhọt phát ở mắt cá
chân, thường là ở mắt cá
trong, lúc đầu thì phát sốt,
phát rét, mắt cá sưng nóng đỏ
đau, càng ngày càng đau dữ
vỡ mủ rồi thì khó thu miệng,
mà thường là loét xuyên qua
từ mắt cá này sang mắt cá
khác.
Chuān yá dīng Xuyên nha đinh
Một loại đinh nhọt ở lợi răng,
cứng rắn có rễ sâu và có thể
xuyên thủng lợi răng.
Chuān cháng zhì Xuyên trường trĩ Mụn trĩ mọc xuyên qua ruột.
Chōng yáng mài Xung dương mạch
Mạch Xung dương, động
mạch mu bàn chân, xem
mạch Xung dương là để biết
sinh khí của tỳ vị.
Chòng tóu tòng Xung đầu thống
Chứng đau ở sau não và giữa
2 bên lông mày, do khí ở
dưới xông lên.
Chōng mài Xung mạch
Mạch xung, một trong 8
mạch kỳ kinh, là bể của các
kinh mạch, quản lý huyết của
tạng phủ, có liên quan trực
tiếp đến kinh nguyệt, sinh đẻ.
Chōng mài bìng Xung mạch bệnh
Bệnh của mạch Xung, thường
có các chứng: hen suyễn, đau
bụng, sôi ruột, kinh nguyệt
không đều.
Chōng rèn
sǔn shāng Xung nhâm tổnthương
Tình trạng 2 mạch Xung
Nhâm do khí huyết ở can thận
mất điều hòa hoặc cảm nhiễm
gây bệnh biến. Xung mạch
BS.CKII. Trương Tấn Hưng - 098.6.534.381 - truongtanhung1960@gmail.com
518
bắt đầu từ dạ con, cùng với
mạch của thận đi lên hướng
trên, có tác dụng quản lý kinh
huyết của các đường kinh.
Nhâm mạch bắt đầu từ bên
dưới trung cực, qua đường
chính giữa bụng và tử cung đi
lên, có tác dụng điều dưỡng
các âm mạch toàn thân. Cho
nên mới có luận thuyết :
“Xung là chủ của huyết,
Nhâm chủ về bào thai” : nói
lên 2 mạch Xung, Nhâm có
quan hệ chặt chẽ với kinh
nguyệt và thai ngén của phụ
nữ. Cho nên Xung Nhâm tổn
thương dễ làm cho khí huyết
đều hư, dẫn đến Xung Nhâm
không bền” (không bền bất
cố: hư thì không cố nhiếp
được, rất dễ phát sinh các
chứng băng lậu và sẩy thai).
Chōng fú Xung phục
Một cách uống thuốc, khi
dùng những vị thuốc thơm
như trầm hương, mộc
hương... thì thái thuốc thành
phiến nhỏ bỏ vào chén trước,
khi sắc được các thuốc khác
rồi thì đổ ngay nước thuốc
còn nóng vào chén ấy, ngâm
một lúc, đợi thuốc gần nguội
mới uống.
Chōng shàn Xung sán
Một thứ bệnh của mạch Đốc,
đau từ bụng dưới xông lên
ngực, đại tiểu tiện bí kết.
Chōng jū Xung thư Nhọt mọc ở chỗ huyệt Hạquản phía trên rốn 2 thốn.
Chuān huái jū Xuyên hõa thư
Loại nhọt phát sinh ở khớp
xương cổ chân. Nguyên nhân
do tam âm khuy tổn, tỳ kinh
hàn thấp hạ chú, huyết nghẽn
trì trệ hoặc cổ chân vốn có
mụn lở từ trước, độc khí lưu
ở khớp xương. Bệnh phần
nhiều phát sinh đầu tiên từ
BS.CKII. Trương Tấn Hưng - 098.6.534.381 - truongtanhung1960@gmail.com
519
khoai chân trong, có triệu
chứng phát sốt phát rét, vùng
cổ chân sưng nóng đỏ đau,
vùng khớp áp thống rõ. Bệnh
thường từ bên mắt cá trong
xuyên qua mắt cá chân ngoài
(nên có tên xuyên khỏa thư).
Bệnh chừng 1 tháng mới vỡ
mủ, khó liền miệng, cho dù
liền miệng, cũng ảnh hưởng
tới chức năng vận động của
bên chân mắc bệnh.
Chuān yá dīng Xuyên nha đinh
Nhọt chân răng. Nguyên nhân
do 2 kinh vị và thận có uất
hỏa gây độc. Bệnh biến có thể
lan tỏa cả má và vai, thậm chí
có triệu chứng toàn thân phát
sốt phát rét.
Chōng yáng mài Xương dương mạch Mạch Dương kiểu.
Thuật ngữ tiếng Trung trong YHCT Vần Y
yī àn y án
Bệnh án ghi chép về việc biện
chứng,lập pháp xử phương,
dụng dược của thầy thuốc
trong khi chữa bệnh .
yī yuàn Y viện: Bệnh viện, dưỡng đường
yī zhèng y chính
Chủ trương chính sách của
nhà nước về y tế
yī gōng y công
(1)Chức quan trong thái y
viện thời xưa. (2) Thầy thuốc
yī dào y đạo
Đạo làm thầy thuốc
yī dé y đức
Đạo đức của nghề y.
yī jiā y gia
Thầy thuốc .
yī xué y học
Môn học nghiên cứu về sự
sống con người về sức khoẻ
bệnh tật,về phòng bệnh chữa
bệnh .
yī jīng y kinh
Những bộ sách kinh điển của
y học .
BS.CKII. Trương Tấn Hưng - 098.6.534.381 - truongtanhung1960@gmail.com
520
yī lín y lâm
Rừng y, những hiểu biết khác
nhau chung hợp lại trong y
học .
yī lǐ y lí
Những lý luận thuộc về
nguyên lí trong y học .
yī fǎ y pháp
Phép tắc quy định cho việc
chữa bệnh. Pháp luận dùng
trong ngành y.
yī fāng y phương
Bài thuốc đã ghi chép trong
sách thuốc .
yī guān y quan
Các chức quan trông coi về
công việc y của thời xưa .
yī shēng y sinh
Thầy thuốc có trình độ đại
học.
yī shì y sĩ
(1) Chức quan trong thái y
viện thời xưa (2) Thầy thuốc
có trình độ trung học.
yī shǐ y sử
Lịch sử của y học .
yī shì y sự
Công việc cần thiết của nghề
thuốc .
yī zuǒ y tá
Người phụ tá của thầy
thuốc,y tá .
yī huà y thoại
Những bài viết không có thể
lệ nhất định ghi chép lại
những điều đã lĩnh hội được
trong đọc sách,trong việc
nghiên cứu trị bệnh của thầy
thuốc .
yī shù y thuật
Kỹ thuật chữa bệnh.
yī yào Y dược Y dược
bù mén rén yuán y vụ nhân viên nhân viên y tế
yī yì y ý
Ý tứ của thầy thuốc ,thể hiện
sự vận dụng linh hoạt đúng
đẳn trong việc chẩn đoán và
điều trị.
BS.CKII. Trương Tấn Hưng - 098.6.534.381 - truongtanhung1960@gmail.com
521
yì bìng Ý bệnh Hystéria
yī wù bù zhǔ rèn y vụ bộ chủ nhiệm Trưởng phòng y vụ
yì yín ý dâm Dâm dục nẩy sinh trong ýnghĩ.
yì qì ý khí Ợ hơi
yì shǒu dān tián ý thủ đan điền
 Chú ý giữ vùng đan điền:một
cách luyện ý của khí công, để
đạt mục đích yên tĩnh trong
lòng.
yǎn jǐng fēng Yểm cảnh phong
Nhọt mọc ở 2 bên cổ, gáy.
yān xūn Yên huân
Cách xông khói
yàn kǒu chuāng Yến khẩu sang
Trẻ con chốc mép, màu trắng
như miệng con én.
yàn gān Yết can
Họng khô ráo.
yàn hóu Yết hầu
Yết: họng ăn. Hầu: họng thở
(cổ họng).
yàn hóu kē Yết hầu khoa
Khoa chuyên chữa bệnh ở
họng.
yàn hóu zhǒng
tòng Yết hầu thũng thống Họng sưng đau.
yàn hóu yōng sè Yết hầu ủng tắc
Họng vướng tắc.
yàn hóu yōng Yết hầu ung
Ung sinh ra ở vách sau họng
và gây mủ.
yàn lù Yết lộ
Đường họng vào dạ dày.
yàn mén Yết môn
Cửa họng ăn, thức ăn qua đó
vào thực quản.
BS.CKII. Trương Tấn Hưng - 098.6.534.381 - truongtanhung1960@gmail.com
522
yàn chuāng fēng Yết sang phong
Mụn mọc ở họng,lúc đầu
bằng hạt thóc màu đỏ vàng,
dần dần màu tím đen, to ra bít
lấp họng không nuốt được.
yāo bèi Yêu bối
Yêu là eo lưng, thắt lưng. Bối
là lưng, yêu bối là toàn bộ
lưng.
yāo gú Yêu cốt
Xương sống thắt lưng.
yāo zhuī Yêu chuỳ Cột sống thắt lưng
yāo dā Yêu đáp
Nhọt mọc ở vùng eo lưng,
chỗ huyệt Hoang môn, đỏ
sưng nóng đau, phát sốt, phát
rét, phiền, nóng, vật vã.
yāo kè gú Yêu khoả cốt
Xương ở giữa chỗ trũng
ngang eo lưng.
yāo kuà tòng Yêu khố thống
Đau ở vùng eo lưng đến
háng.
yāo lán gú Yêu lan cốt
Đốt xương ở chỗ trên xương
cùng.
yāo yǎn Yêu nhãn
(1). Chỗ lõm ở thắt lưng. (2).
Huyệt yêu nhãn.
yāo ruǎn Yêu nhuyễn
Thắt lưng mềm yếu.
yāo tòng Yêu thống
Đau vùng thắt lưng.
yāo bèi tòng Yêu bối thống Đau thắt lưng
yāo jí Yêu tích
Xương sống thắt lưng
yāo suān Yêu toan
Thắt lưng nhức mỏi
yāo zhù Yêu trụ
Đồ dùng để bõương sống bị
gẫy, bị sai.
yāo yōng Yêu ung
Nhọt mọc ở thắt lưng
yāo wéi Yêu vi
Vùng quanh lưng